Co to jest krzyż pokutny i jakie jest jego znaczenie?

Krzyż pokutny znany jest już od ponad 600 lat. To zwyczaj stawiania kamiennego krzyża przez zabójcę w miejscu morderstwa na znak pokuty i zadośćuczynienia, a więc znak zbrodni i kary. W Polsce krzyże pokutne do dziś można spotkać przy polnych drogach,. w lasach, bądź murach. Jaka jest historia krzyży pokutnych? Tego dowiesz się od LuxStone Granity.

Spis treści

Krzyże pokutne w Polsce – krótki rys historyczny

Krzyże pokutne w Polsce mają wielowiekową tradycję, sięgającą średniowiecza. Zwyczaj stawiania owych kamiennych krzyży przywędrował do nas zza zachodniej granicy. To pomniki prawa średniowiecznego, które stanowiły element umowy między dwiema stronami celem zakończenia krwawego sporu. Niestety praktycznie na żadnym krzyżu pokutnym nie ma wyrytej żadnej treści. Czasami można spotkać wykute daty, bądź narzędzie zbrodni.

Do dziś można je spotkać w wielu krajach Europy zachodniej i południowej. Przeważająca ilość krzyży pokutnych znajduje się na Dolnym Śląsku, ale można je spotkać w wielu miejscach zachodniej i południowej części kraju. Najczęściej przy okazji pieszych, wakacyjnych wędrówek. Na wschodzie krzyże pokutne były często stawiane przez całą społeczność wiejską, aby upamiętnić jakieś ważne wydarzenie, bądź miejsce.

Krzyże pokutne wykonywano z kamienia. Najczęściej z piaskowca, granitu, czy gnejsu, dzięki czemu przetrwały kilkaset lat. Nierzadko ważyły po kilkaset kilogramów, miały jednak różną wysokość. Niektóre z nich sięgały nawet kilku metrów, inne – ok 30 centymetrów. Krzyże kamienne miały przeważnie formę krzyża łacińskiego, czyli podstawowej formy krzyża chrześcijańskiego.

Kamienne krzyże – znaki przeszłości

Kamienne krzyże to rzadkie pamiątki historyczne, które przypominają nam dziś o krwawych wydarzeniach z przeszłości w danym regionie. Po zmianie prawa od ok XVI w. niekoniecznie musiały być oznaką morderstwa – mogły być oznaką tragicznego wypadku, zabicia ostatniego zwierzęcia w okolicy. Z reguły wznoszono je w miejscu zdarzenia w głębokich lasach, bądź przy drogach. Z czasem narosło w związku z nimi wiele makabrycznych legend i nierzadko przypisywano im działanie magiczne.

Kamienny krzyż i jego legendy

Poniżej prezentujemy kilka historii i legend związanych z krzyżami kamiennymi w Polsce:

krzyż kamienny z wyrytym motywem kuszy w Śmiałowicach umieszczony z murze kościelnym związany jest z zabójstwem Niclosa Sandera, który został zamordowany przy użyciu kuszy
kamienny krzyż w miejscowości Wierzbna na Dolnym Śląsku upamiętnia zabójstwo narzeczonej, która zdradziła swojego narzeczonego powracającego z wojny 30-letniej
krzyż pokutny w Dziwiszowie w gminie Jeżów Sudecki świadczy o kłótni dwóch czeladników, którzy w 1625 r. pokłócili się o kromkę chleba. W wyniku kłótni doszło oczywiście do morderstwa, stąd na krzyżu jest znak noża
krzyż kamienny w miejscowości Klecza w gminie Wleń z 1562 r. jest pamiątką bratobójstwa
w Domaszkowicach upamiętniono za pomocą kamiennego krzyża zabójstwo księdza przez husytów

Największy krzyż pokutny w Europie

Największy krzyż pokutny w Europie znajduje się w Polsce, w podstrzegomskiej wsi Stanowice na Dolnym Śląsku. Odkryto go podczas prac budowlanych w latach 80. XIX w. Krzyż nie zachował się niestety w całości do dzisiejszych czasów, ale zakłada się, że miał wysokość ok 4 metrów wysokości i ok 130 cm szerokości. Jest to prawdopodobnie również najstarszy krzyż pokutny w kraju, który datuje się na 1305 rok. Niestety w wyniku burzy przechodzącej w 2020 r. nad wsią został znacznie uszkodzony. Krzyż kamienny w Stanowicach wzniesiono w wyniku zamordowania młynarza Konrada von Langiberc przez zarządcę folwarku zakonnego.

Krzyże pokutne mapa

Poniżej prezentujemy Państwu ciekawe mapy, gdzie można odnaleźć krzyże pokutne podczas pieszych wędrówek:

źródła: STUDIA GDAŃSKIE TOM XXXVIII, JAROSŁAW WARYLEWSKI, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Gdański: Krzyże i kapliczki pokutne (pojednania), jako element średniowiecznej jurysdykcji karnej